Belediye hangi bütçe ?

Belediye Hangi Bütçe? Şehrin Cebine Dair Sıcak Bir Sohbet

Farklı açılardan bakmayı seven biri olarak bugün sizlerle, “Belediye hangi bütçe?” sorusunu hem rakamların serinkanlı diliyle hem de toplumun nabzını tutan duygularla konuşmak istiyorum. Buradayım; fikrinizi duymak, tartışmak ve birlikte daha adil, şeffaf bir yerel yönetim hayal etmek için…

Kısa cevap: Belediyeler merkezi idarenin “genel bütçesi”yle değil, 5018 ve 5393 sayılı yasaların çerçevesini çizdiği kendi “mahalli idare (belediye) bütçesi”yle çalışır; gelirleri vergi/paylar, harçlar, hizmet ücretleri, merkezi paylar, hibeler ve borçlanmadan oluşur.

İki Sandalye, İki Bakış: Ahmet ile Elif’in Sohbeti

Bir belediye meclisi toplantısı sonrası kahvede yan yana iki sandalye… Ahmet, veri ve karşılaştırmaların peşinde; “Önce tabloları göreyim” diyor. Elif ise insanların hikâyelerini dinliyor; “Bütçe, gündüz pazarındaki tezgâhtan, akşam eve dönen öğrencinin otobüs kapısına kadar hayatımızın ta kendisi.” İkisi de haklı. Çünkü belediye bütçesi hem hesap defteri hem de şehrin yaşam planı.

Belediye Hangi Bütçe ile Çalışır?

Belediyeler, merkezi yönetimin genel bütçesinden ayrı, kendi mahalli idare bütçelerini hazırlar. Bu bütçe; belediye meclisinin onayıyla yürürlüğe girer, yıl boyunca performans programı ve faaliyet raporlarıyla izlenir. “Belediye hangi bütçe?” sorusunun özünde, yerelin kendi gelir ve giderlerini planladığı, vatandaşın görebileceği ve tartışabileceği bir çerçeve vardır.

Gelirlerin Çekirdeği

— Yerel vergiler ve paylar: Emlak vergisi, çevre temizlik vergisi, ilan-reklam vergisi ve genel bütçe vergi gelirlerinden belediyelere ayrılan paylar.

— Harç ve ücretler: Ruhsat, imar, işgaliye, otopark, toplu taşıma ve benzeri hizmet gelirleri.

— Merkezi destekler ve hibeler: Proje bazlı destekler, afet ve acil durum ödenekleri.

— Diğer kaynaklar: Taşınmaz gelirleri, iştiraklerden temettü, borçlanma ve dış finansman.

Harcama Başlıkları

— Temel belediye hizmetleri: Temizlik, su-kanalizasyon, ulaşım, yol-bakım, park-bahçe.

— Sosyal ve kültürel hizmetler: Kreş, yaşlı destek, kurslar, sanat ve spor faaliyetleri.

— Yatırımlar: Altyapı, kentsel dönüşüm, yeşil alan, iklim uyumu.

— Personel ve işletme giderleri: Günlük işlerin sürdürülebilmesi için zorunlu kalemler.

Veri Odaklı Yaklaşım: Ahmet’in Tablosu

Ahmet şöyle sorar: “Rakamlar bize ne anlatıyor?” İlk bakışı şu başlıklara gider:

— Gelir-gerçekleşme oranı: Tahmin edilen gelir ne kadar toplanmış? Aylık/çeyreklik sapmalar var mı?

— Yatırım yüzdesi: Toplam harcamanın ne kadarı yeni projelere gidiyor? Bakım-onarım mı, yeni eser mi?

— Borçluluk ve sürdürülebilirlik: Faiz/ana para yükü, nakit döngüsü, riskler.

— Birim maliyetler: 1 km yol, 1 m² park, 1 öğrenci taşımacılığı kaça mal oluyor? Komşu belediyelerle kıyas?

— Şeffaflık ve denetim: Bütçe pdf mi, açık veri mi? İhale ve harcama kalemleri nasıl izleniyor?

Bu yaklaşım belediyenin “etkinlik” puanını yükseltir; israfı erken yakalar, yatırımın geri dönüşünü (ROI) görünür kılar. Ahmet’in masasında grafikler, tablolar, göstergeler vardır; çünkü ona göre iyi belediyecilik, ölçebildiğin hizmettir.

Toplumsal Etki Odaklı Yaklaşım: Elif’in Hikâyesi

Elif başka bir yerden bakar: “Bu kalem, kimin hayatını değiştiriyor?” diye sorar. Onun ajandasında şu sorular yer alır:

— Erişilebilirlik: Engelli bir vatandaş parkı, kaldırım rampasını, otobüs durağını rahatça kullanabiliyor mu?

— Eşitlik ve kapsayıcılık: Mahalleler arası hizmet farkı kapanıyor mu? Kreş ve sosyal destekler kimlere ulaşıyor?

— İklim ve dayanıklılık: Sel, sıcak hava dalgaları, deprem için bütçede önleyici yatırım payı var mı?

— Katılım: Mahalle meclisi, gençlik konseyi, kadın dayanışma ağları bütçeye fikirleriyle dokunabiliyor mu?

— Yaşam kalitesi: Bir parkın gölgesinde serinleyen çocuk, akşam kursuna giden genç, sabah pazarına güvenle giden yaşlı… Rakamların ardındaki yüzler görünür mü?

Elif’in yaklaşımı, “etkin” kadar “adil” olmayı da hatırlatır. Çünkü belediye bütçesi, kentteki kırılgan gruplar için bir nefes borusudur; küçük bir kalem, büyük bir hayat farkı yaratabilir.

Ortak Payda: Bütçe Bir Şehir Sözleşmesidir

Ahmet’in tabloları ile Elif’in hikâyeleri birleşince ortaya güçlü bir sonuç çıkar: Bütçe, yalnızca gelir-gider cetveli değil; şehrin değerlerini yazıya döken bir sözleşmedir. İyi bir bütçe; ölçülebilir hedefler, toplumsal etki, şeffaf süreçler ve hesap verebilirlik arasında kurulmuş bir köprüdür.

“Belediye Hangi Bütçe?” Sorusu İçin Yol Haritası

1) Plan ve performans: Stratejik plan–performans programı–faaliyet raporu zincirini takip edin.

2) Açık veri ve kıyas: Harcama kalemlerini komşu belediyelerle kıyaslayın; sapmaları sorun.

3) Katılımcı bütçe: Mahallenizin ihtiyaçlarını çevrimiçi platformlara ve toplantılara taşıyın.

4) Risk ve dayanıklılık: Afet, iklim, ekonomik dalgalanma senaryoları için ayrılan payları kontrol edin.

5) Mahalle adaleti: Yatırımların mekânsal dağılımını haritalarda görün; dezavantajlı bölgeleri izleyin.

Sözü Size Bırakıyorum

Şimdi dönüp size sormak istiyorum: “Belediye hangi bütçe?” dendiğinde siz hangi göstergelere bakıyorsunuz? Rakamların dili mi sizi daha çok ikna ediyor, yoksa bir kaldırımın bir yürüyüşe kattığı huzur mu? Mahallenizde ilk hangi kaleme pay ayrılmalı: kreş, ulaşım, yeşil alan, dijital altyapı mı? Aşağıda deneyimlerinizi, eleştirilerinizi ve önerilerinizi paylaşın; birlikte hem Ahmet’in tablolarını hem Elif’in hikâyelerini büyütelim. Çünkü bu şehirde bütçe, hepimizin ortak cebi.